Zakończenie

W ten sposób ukończoną została historja pieniężnego obiegu Królestwa w drugiej połowie XIX wieku. Potwierdziła ona znany fakt, że wszelka krańcowość w zjawiskach pieniężnych jest jednako szkodliwa dla życia gospodarczego, że fatalne skutki dla kraju może mieć, - nietylko nadmiar bilonu, jak to mieliśmy możność odczuć w 1925 r., - lecz w znaczniejszym może jeszcze stopniu i jego brak. 

W związku z tem nasuwa się uwaga, jak dalece dla normalnego funkcjonowania obiegu pieniężnego niebezpiecznem jest istnienie wysokocennych drobniejszych monet, gdyż, - wrazie katastrofy walutowej, - od której jednak nigdy zabezpieczyć się zupełnie niepodobna, uciekają one natychmiast z obiegu, powodując dla życia gospodarczego bardzo ciężkie komplikacje, których liczne przykłady znaleźć można w niniejszej pracy. 

Traktując kwestję bilonu z tego stanowiska, żałowaćby należało, że znajdujące się obecnie u nas w obiegu złotówki i dwuzłotówki sporządzone są ze srebra, a nie chociażby z niklu. Nie przynosi to z pewnością nikomu korzyści, a naraziło tylko nasz bilans płatniczy na obciążenie zbędną pozycją - kilkudziesięciu miljonów złotych z tytułu przywozu srebra, - skarb zaś - na znaczny wydatek w najcięższym dlań okresie. Obecnie zaś sytuacja jest tego rodzaju, że, o ile dla jakichkolwiekbądź względów dolar przekroczy na dłuższy okres czasu poziom circa 11 ½ - 12 zł. - wszystkie nasze srebrne monety uciekną z obiegu, pozostawiając go bez monet jednozłotowych. Cała zaś kosztowna operacja z 1924 r. pójdzie zupełnie na marne. 

Historja badanego w niniejszej pracy kryzysu bilonowego wykazała również do jakiego stopnia momenty czysto polityczne skłaniały rząd rosyjski do posunięć częstokroć wyraźnie szkodliwych dla gospodarstwa krajowego, byleby tylko były celowe dla “objedinienja” Królestwa z Rosją. Taktyka ta zaś doprowadziła do tego, że sprawa braku drobnych nie posiadająca stosunkowo wielkiej wagi rozrosła się do rozmiarów poważnego zagadnienia walutowego, którego przez kilkanaście lat władze państwowe nie mogły opanować.

Nadewszystko jednak rzuca się w oczy prawda, że żaden przepis administracyjny nie zdoła zmienić biegu praw ekonomicznych, że wola człowieka ulec zawsze musi przed wszechpotężną siłą realnego życia.