最後に閲覧したロット
出品リストを見るにはログインする必要があります
お気に入り
出品リストを見るにはログインする必要があります
Praca niniejsza rozpoczęta została w sem. ś. p. prof. J. Dmochowskiego. Wyniki badań przedstawiłem w pracy dyplomowej (niedrukowanej): “Prywatne asygnaty bilonowe w Królestwie Kongresowym w latach 1859-1866”. Obecne stadjum jest rozwinięciem pierwotnego tematu.
Dzieje gospodarcze Królestwa Kongresowego w XIX wieku należą do najmniej opracowanych działów historji gospodarczej Polski. Zupełnie zaś prawie niezbadaną dotąd dziedziną jest historja obiegu pieniężnego Królestwa. Dziedzina ta jednak, zwłaszcza w drugiej połowie XIX wieku należy bez wątpienia do najciekawszych rozdziałów naszej historji monetarnej.
W okresie tym bowiem, ściślej w latach 1854 - 1866 - Królestwo Polskie przebyło nad wyraz ostry kryzys bilonowy, który w ciągu 12 lat zdezorganizował obieg pieniężny i spowodował cały szereg bardzo dotkliwych skutków dla całego gospodarstwa narodowego.
Wprowadził naprzykład silne zamieszanie do handlu detalicznego, który nie mógł obsłużyć konsumentów, nie będąc w stanie wymienić im grubszych banknotów na drobne. Podobnie w niezwykłym stopniu utrudnioną była praca rozbudowującego się właśnie wówczas przemysłu, każda bowiem wypłata robotnikom urastała do technicznie ogromnie skomplikowanego zagadnienia.
W ogóle kryzys był przyczyną bardzo poważnych trudności dla całokształtu życia gospodarczego, oraz źródłem szeregu zupełnie patologicznych objawów w kształtowaniu się obiegu pieniężnego. Powołał, naprzykład, do życia prywatne kartki bilonowe, które w ciągu 7 lat niepodzielnie prawie opanowały nasz system pieniężny, rugując zeń nawet resztki pozostałego jeszcze legalnego bilonu państwowego.
Ze względu właśnie na swą intensywność, długotrwałość, oraz różnorodność skutków przezeń wywołanych, - kryzys ten stanowi szczególnie ciekawy i wdzięczny temat do badań gospodarczych, nawet po upływie 70 lat, pomimo, że pozornie wydawaćby się mógł sprawą małoważną i zupełnie lokalną.
Uważam przeto za celowe wydobyć z mroków archiwalnych ten szereg kwestyj prawie zupełnie jeszcze otwartych i w miarę możności zbadać je bliżej. Zaznaczam jednak, że poruszę momenty numizmatyczne o tyle tylko, o ile będzie to niezbędne dla lepszego zrozumienia zjawisk specjalnie tutaj badanych. Co do tych kwestyj bowiem istnieje już cała bibljoteka doskonałych dzieł, wyczerpujących prawie zupełnie te zagadnienia, że przytoczę tu tylko nazwiska jak: Gumiński, Plage i Stronczyński.
Badanie powyższe, w braku zresztą wszelkiego rodzaju innych źródeł, przeprowadziłem na zasadzie aktów Rady Administracyjnej i Komisji Przychodów i Skarbu, przyczem najważniejszą może rolę odegrały raporty wszystkich naczelników powiatowych o obiegu monet w ich powiecie, składane Komisji Przychodów i Skarbu obowiązkowo co kwartał w okresie 1851 - 1868 (akta Komisji Przychodów i Skarbu. Dział VII/III R11). Akta te w objętości 14 grubych woluminów, naskutek tego, że obok wyżej wspomnianych raportów, zebrano w nich również szereg innych ciekawych bardzo dokumentów, odnoszących się do kwestji braku drobnych w kraju, stanowiły prawdziwą kopalnię wiadomości o przebiegu i skutkach kryzysu bilonowego.
W sprawie zaś prywatnych bonów bilonowych, a właściwie stosunku do nich władzy rządowej, najbardziej wyczerpujących materjałów dostarczyły dwa voluminy aktów Rady Administracyjnej, specjalnie temu zagadnieniu poświęconych (akta Rady Administracyjnej, Sekcja VIII, dział 18a, Nr. 4. 313).
W aktach powyższych zebrane są przedewszystkiem wszystkie protokuły z posiedzeń Rady Administracyjnej, poświęconych sprawie prywatnych bonów bilonowych, następnie raporty Dyrektora Komisji Przychodów i Skarbu w tejże kwestji, korespondencja z namiestnikiem, oraz cały szereg innych bardzo ważnych przyczynków.
Pozostałe materjały odgrywały już raczej rolę podrzędną, a właściwie uzupełniającą tylko i kontrolującą wyżej cytowane akta, wobec czego nie zasługują na bliższą uwagę. Starałem się wydobyć możliwie wszystkie materjały, dotyczące powyższych zagadnień, napotykałem jednak na nieoczekiwane przeszkody, gdyż szereg aktów, jak naprzykład osobiste akty Dyrektora Komisji Przychodów i Skarbu, zawierające jego projekty zwalczenia prywatnych asygnat bilonowych, zostały wywiezione do Rosji. Musiałem więc posługiwać się jego oficjalnemi raportami, składanemi Radzie Administracyjnej, jako pewnego rodzaju surogatem, rezygnując tem samem z poznania jego osobistych uwag i badań nad powyższem zagadnieniem.
Podane źródła bibljograficzne posłużyły mi właściwie wyłącznie do opracowania wstępnych rozdziałów niniejszej pracy, gdyż po za 9 wierszami w książce Goldmana nie mogłem nigdzie znaleźć żadnej wzmianki o panującym braku drobnych i prywatnych kartkach zdawkowych.
Poza obrębem niniejszej pracy pozostał jednak szereg bardzo ciekawych zagadnień, które również powinnyby stać się przedmiotem odrębnych badań. Przytoczę tu choćby tak nad wyraz interesujące zjawisko, jak obieg biletów Banku Polskiego, wymienialnych bez ograniczenia na srebro, równolegle z podszacowanym od 1854 r. rublem kredytowym.
Ta faktyczna dwuwalutowość, która zarysowała się w drugiej połowie XIX wieku, jest jeszcze kwestją zupełnie niezbadaną i zasługuje bezwzględnie na specjalne zajęcie się nią. Sprawę tę poruszyłem powierzchownie w toku mniejszej pracy, bliżej jednakże nie mogłem jej zbadać ze względu na to, że akta dawnego Banku Polskiego, po przewiezieniu do archiwum Głównego, nie zostały dotąd ani przesortowane, ani też skatalogowane, tak, że dostęp do nich obecnie jest uniemożliwiony.
Jednakże, po uporządkowaniu tych aktów, bliższe zanalizowanie polityki emisyjnej Banku Polskiego, oraz historji obiegu jego banknotów będzie pracą bardzo wdzięczną i ciekawą. Przypuszczam więc, że zagadnienie to z pewnością zostanie w odpowiednim czasie podjęte i źródłowo opracowane, chociażby ze względu na swe rewelacyjne zabarwienie.
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Dawnych:
Archiwum skarbowe
Akta Komisji Przychodów i Skarbu:
Akta Dyrekcji Mennicy:
Źródła bibljograficzne