Józef Pankiewicz (1866 Lublin - 1940 Marsylia), Pejzaż prowansalski z gajem oliwnym

olej, deska, 27 × 35 cm
sygn. l. d.: „Pankiewicz”

na odwrocie najprawdopodobniej autorski napis ołówkiem: „Pankiewicz/Cassis 1928”, oraz cyfra „5”

Pochodzenie:
– kolekcja prywatna, Polska

„Niezaprzeczenie Pankiewicz zawdzięcza wiele swemu entuzjazmowi dla geniusza Francji. Nade wszystko zaś tę rzadką syntezę inteligencji czujnej i żądnej śmiałych poczynań z poczuciem umiaru
i harmonii, która charakteryzuje jego twórczość. Nieraz się mówi o wpływach francuskich w dziele Pankiewicza. Ile jest w tym słuszności?... Nie naśladuje pojedynczych artystów, lecz jak pszczoła skrzętnie gromadzi miód zdobyczy artystycznych swej epoki. I jak pszczoła przetwarza go, spaja
z substancją polską własnego talentu w całość odrębną i ciekawą. Poprzez wędrówki i fazy różne swego płodnego żywota, naznaczone utworami o wysokiej wartości, słynny nasz rodak doszedł do szczebla rozkwitu twórczego, gdzie forma plastyczna, koloryt, rysunek składają się na piękną symfonię malarską.”

E. Woroniecki, Projekty dekoracji ściennych Pankiewicza do kaplicy na zamku wawelskim.
Wystawione w Paryżu, mają być wkrótce przewiezione do Krakowa, „Tęcza” 1931, z. 29, s. [4]



„Wizja natury jest źródłem niewyczerpanych form i barw dla oka malarza, zarówno jak dla jego wyobraźni, która przenika w życie istot i przedmiotów poprzez wzruszenie zrodzone z widzenia.”

J. Czapski, „Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce”, Warszawa 1936, s. 138




Lata 20. XX w. to w twórczości Pankiewicza przede wszystkim piękne pejzaże uwieczniające charakterystyczny dla regionu Prowansji krajobraz. Artysta wraz z małżonką spędzali na południu Francji w miesiącach letnich wakacje, choć bywał to również kierunek wyjazdów wiosennych. W literaturze jako moment, który wyznacza początek zafascynowania u Pankiewicza tym rejonem i swoistą cezurę czasową dla dorobku artystycznego malarza często podaje się lato 1909 r. spędzone wraz z przyjacielem artysty Pierrem Bonnardem i jego żoną we wspólnie wynajętym domu w Saint-Tropez. W istocie ta miejscowość była epizodem w wakacyjnych podróżach Pankiewiczów już rok wcześniej („Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę urodzin”, Warszawa 2006, s. LII [52]). W Saint Tropez Pankiewicz bywał również w 1919 r. oraz wiosną w latach 1921-1922, lecz wzrost popularności tej miejscowości wśród turystów zmusił artystę do upatrzenia sobie spokojniejszych destynacji, które sprzyjałyby procesowi twórczemu (Ibidem, s. XVIII [18]. Były to kolejno malownicze miasteczka
w Sanary (1924,1926), La Ciotat (1927) oraz Cassis (1928), przy czym w latach 30. XX w. to właśnie
La Ciotat wydaje się być tą „przystanią”, do której artysta chętnie powracał. Stamtąd pochodzą ostatnie wykonane przez malarza pejzaże z 1938 roku (Ibidem, s. LXII [62]).
Prowansja okazała się dla Pankiewicza źródłem niewyczerpanej inspiracji. Pejzaże w większości nie są zakłócone sztafażem, odzwierciedlają piękno natury, jakie artysta doświadczał w bezpośrednim kontakcie z tamtejszą przyrodą. Płótna zapełniają tak charakterystyczne gaje oliwne, których srebrzysto-zielony odcień koron drzew kontrastuje z rdzawoczerwoną barwą ziemi. Gdzie indziej
w oddali widać charakterystyczną rzeźbę terenu wnoszącą się ku niebu lub opadającą w kierunku wód zatoki. Pejzaże te są również zapisem przemian formalnych w twórczości artysty, początkowo kipiącej kolorem pod wpływem Bonnarda i Cezanne’a, później o bardziej uspokojonej, harmonijnej palecie barwnej. Dzieła Józefa Pankiewicza są dla widza niczym wizualna podróż po tej śródziemnomorskiej Arkadii, która nęciła swoim urokiem malarza przez niemal cały okres jego ścieżki artystycznej.