SZKIC DO OBRAZU ASTRONOM KOPERNIK, CZYLI ROZMOWA Z BOGIEM, ok. 1871
sygn. p.d.: J.M. [monogram wiązany]
Na tzw. „zaplecku“ nalepka domu aukcyjnego w Warszawie; p.d. nalepka z wydrukowanymi informacjami o rysunku.
Na wystawie rysunków i szkiców Jana Matejki w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1938 roku prezentowane były dwa szkice zatytułowane Kopernik. Pierwszy z nich, mniej szczegółowy i o wymiarach zbliżonych do naszego szkicu (18,5 x 23,4 cm) oraz większy (21,2 x 28,8 cm) rozbudowany o pejzaż.
Prezentowany powyżej szkic jest wstępem do końcowej wersji obrazu Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (1873). Pomysł namalowania monumentalnego płótna związany był z zaplanowanymi na rok 1873 obchodami 400-setnej rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. W centrum naszej kompozycji znajduje się postać wielkiego astronoma ukazanego na wprost w pozycji półklęczącej, wpatrującego się w niebo z uniesioną i zgiętą w łokciu prawą ręką, w lewej wyciągniętej w bok trzymającego cyrkiel. Wielki uczony został przedstawiony przez Matejkę w ledwie zarysowanym tle. Wokół niego znalazły się księgi, latarnia i tablica zapewne z układem heliocentrycznym.
Pierwsze rysunki wraz z niewielkim malarskim szkicem powstały już w roku 1871. Pracę nad wielkoformatową wersją ostateczną artysta rozpoczął dopiero w lipcu 1872. Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (olej, płótno, 225 x 315 cm) znajduje się w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego (zakupiony ze składek publicznych w 1873) i jest stale eksponowany w Auli Collegium Novum.
Według Z. Sołtysowej (patrz bibliografia) pomysł kompozycji mógł zaczerpnąć artysta z łacińskiego poematu Jana Brożka (1585-1652), uczonego i pisarza: ... cały przepych w światłym oku znika, | gdy spojrzysz na tę wieżę czynów Kopernika, | gdzie pracując nad ujściem rodzimej swej Wisły, | Bogu z własnych pomysłów dał rachunek ścisły, | skąd skreślił ruch całego złotych gwiazd szeregu | i z góry śledząc skryte prawa ziemi biegu, | jej obrót w około słońca w naukę zamienił, | a słońce z górnym niebem na zawsze ożenił. | O szczęśliwa Warmio! Wieży twojej szczyty | wiecznym będą pomnikiem sławy niepożytej ... (przekład I. Badeni).
Bibliografia:
- Z. Sołtysowa, Kopernik Matejki [w:] „Rocznik Krakowski“, t. XLIII, s. 132-133.
Jan Matejko (Kraków 1838 - Kraków 1893) - najwybitniejszy polski malarz historyczny; studia malarskie rozpoczął pod kierunkiem W. Łuszczkiewicza i W. K. Stattlera w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (lata 1852-1858). Następnie uczył się w Akademii monachijskiej u H. Anschütza (1859) i przez dwa miesiące w Akademii wiedeńskiej u C. Rubena (1860). Po studiach mieszkał i pracował w Krakowie. W 1873 objął stanowisko dyrektora tamtejszej Szkoły Sztuk Pięknych, pełniąc tę funkcję aż do śmierci. Dużo podróżował - wielokrotnie wyjeżdżał do Paryża (w latach 1865-1880), Wiednia (1866-1888), w 1872 był w Konstantynopolu, a rok później w Pradze i Budapeszcie, odwiedzał również Włochy (1878-1879 i 1883). Był członkiem licznych akademii i towarzystw artystycznych m.in. Académie des Beaux-Arts (1873) i Instytutu Francuskiego (1874) w Paryżu, berlińskiej Akademii Sztuki (1874), Akademii Rafaelowskiej w Urbino (1878) i Künstlersgenossenschaft w Wiedniu (1888). W 1864 został członkiem Towarzystwa Naukowego w Krakowie, w 1887 otrzymał doktorat filozofii honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był twórcą wielkich i znanych płócien, m.in. Kazania Skargi, Rejtana, Unii Lubelskiej, Batorego pod Pskowem, Bitwy pod Grunwaldem, Hołdu Pruskiego czy Kościuszki pod Racławicami. Malował także portrety i - rzadziej - sceny religijne czy rodzajowe. Ważną rolę w jego twórczości odgrywał rysunek - artysta opracował, m.in. album Ubiory w Polsce od 1200 do 1795 oraz rysunkowy cykl Poczet królów i książąt polskich. W latach 1889-1891, wraz z zespołem uczniów, pracował nad polichromią kościoła Mariackiego w Krakowie. W rodzinnym domu malarza, przy ulicy Floriańskiej w Krakowie od 1898 mieści się poświęcone mu muzeum - Dom Matejki (Oddział MNK).
